بررسی وظایف پزشک خانواده درمانگر و سلامت بخش
کشور ما نیز از آن دسته کشورهایی است که در آن همواره برای طراحی نظام سلامت مردم تلاش می شود بطوریکه در این
راستا سازمان بیمه خدمات درمانی در سال ۱۳۷۳ از سوی مجلس ملزم به اجرای بیمه روستائیان شد
«انسان سالم محور توسعه پایدار» یکی از شعارهای بهداشتی سالهای اخیر بوده است که نشان از دغدغه موجود در مورد
انسان سالم و سلامت انسان می باشد و در حال حاضر نیز بسیاری از کارشناسان امور توسعه می کوشند تا برنامه ریزی های
خود را برمبنای این شعار پیش ببرند.
جنگ، قحطی، بیماری و حوادث ناگوار طبیعی مشکلاتی هستند که دغدغه زیستن را به چالش کشیده اند ولی با این همه در
اکثر کشورهای جهان برنامه ریزی های خاصی برای رفع مشکلات سلامتی انسان در پیش گرفته شده است؛ دسترسی آسان
و کم هزینه بیماران به مراکز درمانی و بهداشتی از فاکتورهای جامعه توسعه یافته است. همه کشورها برای دست یافتن به
این جایگاه ممتاز، تلاشهای زیادی کرده اند. کاهش هزینه های درمان، ایجاد و راه اندازی مراکز درمانی پیشرفته و توجه هرچه
به «پزشک خانواده» از جمله این اقدامات بوده است.
در این بین، کشور ما نیز از آن دسته کشورهایی است که در آن همواره برای طراحی نظام سلامت مردم تلاش می شود
در این راستا سازمان بیمه خدمات درمانی در سال ۱۳۷۳ از سوی مجلس ملزم به اجرای بیمه روستائیان شد و در سال ۱۳۸۳
نیز قانون بودجه دولت را موظف به ارائه دفترچه خدمات درمانی برای روستائیان و ساکنان شهرهای زیر ۲۰ هزار نفر در مدت ۶
ماه کرد و به دنبال آن در مدت یکسال ۲۱ میلیون دفترچه درمانی توزیع و به عبارتی طرح «پزشک خانواده» با طرح «ارتقای بیمه
روستائیان» همراه و برای درمان روستائیان با سیستم ارجاع، اعتباری از سوی مجلس به سازمان بیمه خدمات درمانی داده
شد.
طرح «پزشک خانواده» و نظام ارجاع از جمله طرحهایی بود که با هدف گسترش پوشش بیمه و به منظور رفع موانع موجود بر
سر راه نظام سلامت کشور و حل مشکلات مردم در زمینه امور بهداشتی مطرح و اجرا شد. به اعتقاد کارشناسان با استفاده از
این طرح ضمن افزایش دسترسی و بهره مندی عادلانه مردم از خدمات سلامت، امکان افزایش پاسخگویی در بخش سلامت،
کاهش هزینه های غیرضروری و افزایش پوشش خدمات سلامت نیز فراهم می شود.
همانگونه که کارشناسان امر نیز مکرراً به این موضوع پرداخته اند طرح «پزشک خانواده» در واقع مکمل سیستم نظام شبکه
است، سیستمی که بیشتر براساس حضور بهورز در روستا بود اما سطح دوم خدمات که شامل جضور پزشک در روستا است در
این طرح پیش بینی نشده بود که با حضور پزشکان خانواده امید می رفت این نقیصه برطرف شود.
با اجرایی شدن طرح «پزشک خانواده» هر فرد روستایی پرونده ای نزد پزشک خواهد داشت که تمام مشخصات بیماری های
قبلی شخص در آن ذکر شده و در صورت دچار شدن به بیماری جدید با توجه به محتویات پرونده، راههای درمان مناسب تری
انتخاب می شود. با توجه به برنامه ریزی های انجام شده تیم ارجاع نیز جدا از اینکه قرار بود مشکلات بهداشتی درمانی
روستائیان را تا حد زیادی کاهش دهد، می توانست بستر مناسبی را برای اشتغال فارغ التحصیلات بیکار رشته پزشکی،
مامایی و... فراهم کند. از طرفی تخصصی عمل نمودن پزشک خانواده سبب می شد پزشکان عمومی تحت آموزشهای لازم
قرار بگیرند تا بتوانند به بهترین شکل ممکن و برطبق بسته های خدمتی طراحی شده در جهت کمک و مداوای بیماران تلاش
کنند.
طرح چشم انداز بسیار خوبی داشت؛ کاهش هزینه، افزایش کیفیت خدمات سلامت و ارتقای خدمت رسانی، حل معضل بیکاری
و... مسائلی بود که هر شنونده ای را به وجد می آورد ولی با اجرایی شدن طرح، مشکلات فراروی و نقایص آن یک به یک
نمایان شد.
جای هیچ شکی نیست که پزشکی و طبابت از قدیم الایام شغل شریفی بوده و پزشکان و اطباء همواره در نزد مردم جایگاه و
منزلت خاصی داشته و دارند و کسی را نمی توان یافت که به این واقعیت آگاه و معترف نباشد و اگر بخواهیم شرط انصاف را
رعایت کنیم در جای دیگر باید پرسید که آیا حداقل امکانات زندگی برای آسودگی نسبی خاطر یا امنیت شغلی برای پزشکان
شاغل در این طرح توسط دستگاه های ذیربط فراهم شده است؟ آیا پزشکان در همه نقاط جغرافیایی کشور که وضعیت
مشابهی ندارند متناسب با شرایط هر منطقه مستقر شده اند؟
البته که ضعف هایی به هرحال وجود دارد ولی آیا برنامه ریزی مسئولان رده بالای درگیر این طرح در استفاده از دانش و مهارت
این قشر زحمت کش در کمک به محرومان و مستضعفان جامعه و علی الخصوص روستائیان متدین و عزیز، درست بوده است؟ یا
ما همچنان شاهد سردرگمی روستائیان- دفترچه بیمه خدمات درمانی به دست!... در سطح بیمارستانها و مراکز تخصصی و ...
هستیم. باید گفت که بعد بیش از ۲ سال که از اجرای طرح «پزشک خانواده» می گذرد، وقت آن فرا رسیده است که مسئولان
بهداشت و درمان درگیر این طرح با برنامه ریزی صحیح، نگرش پزشکان شاغل در طرح «پزشک خانواده» را از دید درمان نگر به
دید سلامت نگر تغییر داده و ارجحیت پیشگیری بر درمان را نهادینه کنند.
اما به اذعان کارشناسان امر از دیگر مشکلات این طرح که شاید مهمترین آنها باشد و در اجرای طرح نیز خودنمایی می کند نبود
ساختار آموزشی منسجم برای تبدیل پزشکان عمومی به پزشک خانواده است؛ مسئله دیگر این است که ابعاد گوناگون
سلامت باید هر یک به اندازه وزن خود در آموزش پزشکی سهم داشته باشند و به قول یکی از اساتید بهداشت و درمان کشور
«پزشک در واقع باید یک حکیم باشد که نه فقط به جسم بیمار نگاه کند بلکه تمام ناراحتی های او را تحت درمان قرار دهد» و
رابطه پزشک و بیمار فقط به نسخه نوشتن محدود نشود. اگر این تعریف عملیاتی شود تحولی در اجرای این طرح خواهیم
داشت.
انجام اصلاحات در بیمه روستائیان از مباحثی است که بسیاری از دست اندرکاران و کارشناسان امر بهداشت و سلامت بر آن
تأکید دارند. مشخص نبودن وضع بیمه، مرخصی، بازنشستگی و آموزش پزشکان از مشکلاتی بود که در نظام سلامت و بحث
پزشک خانواده مطرح بوده است. اما با دستورالعمل اجرایی که اخیراً به تصویب هیئت محترم وزیران رسیده است تمام این موارد
در نظام ارجاع ساماندهی می شود و شکل معقولی می یابد بطوریکه طبق اظهارات مسئولان وزارت بهداشت تا سال گذشته
پزشکان و اعضاء تیم سلامت طرح «پزشک خانواده» مشمول خدمات استخدامی نبودند و قراردادی با آنها منعقد نمی شد بلکه
جمعیت تحت پوشش آنها، پراکندگی جمعیت، امکانات و شرایط منطقه براساس موضوع های خاصی که به ضریب ۷.۳ معروف
شد حقوق دریافت می کردند؛ نبود قرارداد و فقدان امنیت شغلی پزشکان خانواده مهمترین مشکل در اجرای طرح «پزشک
خانواده» و نارضایتی شاغلان این طرح بود. به همین دلیل از امسال و بر اساس تفاهمنامه جدید بین وزارت بهداشت و وزارت
رفاه همه پزشکان و تیم سلامت طرح «پزشک خانواده» مشمول بیمه درمانی و بازنشستگی سازمان تأمین اجتماعی قرار می
همچنین تغییر قرارداد و پیمانی شدن آن، تصویب مرخصی سالیانه، بازخرید سنوات و پزشک جایگزین در ایام مرخصی از جمله
اقدامات مهم اصلاح وضع ارائه دهندگان خدمت است.
در پایان باید به نکته ای توجه کرد که رسانه ها و مسئولان وزارت بهداشت و دانشگاه های علوم پزشکی سراسر کشور باید
آگاهی و اطلاع رسانی دقیق و جامعی از این طرح داشته باشند تا مردم بطور کامل با طرح پزشک خانواده آشنا شوند. باید
ترتیبی اتخاذ شود که مردم در عین سلامت به پزشک مراجعه کنند، لذا باید ساختار فعلی نظام سلامت از طریق پزشکان
خانواده اصلاح شود و این امر بدون نگاه خدمت گزارانه در مناطق محروم و نهادینه کردن روحیه خدمت رسانی و رأفت با بندگان
خدا در عوامل اجرایی که روح شعارهای عدالت محورانه دولت نهم نیز می باشد امکان پذیر نیست و البته نباید فکر کنیم این
طرح بطور کامل اجرا شده است و باید امیدوار بود که دست اندرکاران اجرای آن با قبول واقعیات موجود و پذیرش انتقادات سازنده
به جای جبهه گیری و توجیه عملکرد برخی بخشهای درگیر، به اجرای آن همت بگمارند هرچند باید قبول کنیم این طرح بزرگی
است و همه باید کمک کنیم اشکالات آن برطرف شود تا بتوانیم بعنوان یک سیستم الگو آن را معرفی کنیم.